Doğada Farklı Bir Üreme Biçimi: Partenogenez Nedir?
Eşeyli üremede mayoz bölünme ile meydana gelen üreme hücrelerine ve döllenmeye ihtiyaç duyulur. Bazı canlılarda ise, üreme hücresi oluşur fakat döllenmeden önce gelişerek yeni bir birey oluşur. Bu özel üreme türüne ise partenogenez adı verilir.
Partenogenez, bal arısı gibi çeşitli canlılarda yumurta hücresinin yani bir dişi gametin döllenme gerçekleşmeden önce gelişip yeni bir kişi oluşturması olarak bilinir. Partenogenez olayında ise, döllenme olmadığı için bir çeşit eşeysiz üreme şeklinde de kabul edilir.
Partenogenez, çeşitli deneysel yöntemlerle de gerçekleşebilir. Bazı kaynaklarda partenogenez eşeyli üreme ismi ile inceleme yapılır. Bunun nedeni de haploid partenogenezde de olduğu gibi süreç içinde rol oynayan eşey hücrelerinin mayoz bölünme ile meydana gelmesidir. Bu nedenle de partenogenez, kalıtsal çeşitlilik kazandırabilir.
Partenogenez Kimlerde Görülür?
Partenogenez, özellikle de biyoloji derslerinde en çok verilen örnek bal arıları olsa bile karıncalar, su pireleri, yaprak bitleri ve bazı kelebek türleri gibi eklem bacaklılarda da sıkça görülen bir üreme şeklidir. Bazı balık, kurbağa, sürüngen ve kuş türleri gibi çeşitli omurgalı hayvanlarda da partenogenez sıkça görülebilir.
Bal Arılarının Partenogenezle Çoğalması
Bal arılarının yaşamını sürdürdüğü bir kovanda aralarında hiyerarşik yapılanma bulunan çok sayıda erkek arı, işçi arı ve bir tane de kraliçe arı (ana arı) vardır. Kraliçe arı ise, yumurtlayarak koloninin devam etmesini sağlar. Aynı zamanda salgıladığı feromon adı verilen özel koku ile koloninin düzeninin de korunmasını sağlar. Bir işçi arıya göre çok daha iri ve ise, oldukça uzun bir yapıdadır.
Kraliçe arı ise, genç işçi arıların getirip de ağzına verdiği arı sütü ile beslenir ve yine onlar aracılığı ile korunur. Ana ya da kraliçe arının da diğer işçi arılar gibi bir iğnesi vardır ve bu iğneyi de genellikle insanlara karşı değil de kendilerine rakip gördükleri bir kraliçe arıya karşı kullanır. Diploid (2n) kromozom sayılı bir kraliçe arının bir gün içinde bırakmış olduğu yumurta sayısı ise, 1000–3000 kadardır.
Yumurtalar ise bir çeşit mayoz bölünme ile oluşur ve genellikle de “n” kromozomludur. Bir kovanda bulunan dişi arılar ise, (kraliçe de dâhil) eşeyli üreme yani yumurtanın döllenmesi ile erkek arılar da eşeysiz yani partenogenez ile meydana gelir. Partenogenez olayı ise, omurgasız canlıların kolonilerinde cinsiyetin kontrolünü ve belirlenmesini sağlar.
